Moet je als commissaris alleen in de gaten houden of bestuurders hun werk naar behoren doen? Of is het je taak om de bestaande situatie stevig te bevragen? Het was een van de prangende discussiepunten op de Commissarissen Top die als thema Challenging the Status Quo had meegekregen.
Op het statige Kasteel De Hooge Vuursche in Baarn vond alweer de achtste bijeenkomst van Network C’s commissarissen netwerk plaats. Oprichter Stefanie Grimbergen heette de circa negentig aanwezigen na de koffie van harte welkom en moedigde hen aan om tijdens de aansluitende rondetafelsessies vooral door te blijven vragen.
Rondetafelsessies
De aanwezigen gingen uiteen in vijf richtingen. Energie-onderzoeker en auteur van het boek Droomland Remco de Boer nam een groep mee in een verhaal over een duurzame energietoekomst, waarbij hij de aanwezigen verzocht hun eigen energiebeleid kritisch onder de loep te nemen. Organisatievernieuwer Rachelle van der Linden legde aan de hand van drie cruciale stappen uit hoe je een organisatie fundamenteel kan veranderen. Er werd in kleine groepen uiteengegaan om vanuit de vier verschillende rollen te kijken naar vergezichten voor een bedrijf. Hiervoor werd de alom bekende winkelketen V&D gebruikt als casus.
Bestuursvoorzitter Han Kolff van HeadFirst Group was inleider bij een rondetafel over bestuurswisselingen. Hoe pak je een bestuurswisseling aan en hoe zorg je ervoor dat er een team gecreëerd wordt wat goed kan samenwerken en elkaar aanvult? Wanneer grijp je in als RvC zodra er geconstateerd wordt dat het mis dreigt te gaan? Bij een bestuurswissel is de juiste timing cruciaal voor het succes van de overgang, bleek uit de discussie. Een zorgvuldig gepland moment kan de continuïteit en stabiliteit van een organisatie waarborgen. Maar die luxe heb je uiteraard niet altijd. Daarnaast speelt de context een belangrijke rol en is goed luisteren essentieel bij het selecteren van een opvolger. Ook wanneer het snel moet gaan, kan een overhaaste beslissing desastreuze gevolgen hebben.
In een interactieve sessie konden deelnemers in casino setting zich buigen over strategische keuzes. Op welke onderwerpen kiezen ze te investeren en welke scenario’s in de buitenwereld nopen hun de keuze te veranderen? Aan de hand van een pokertafel en rad met scenario’s gingen de aan de sessie deelnemende commissarissen helemaal op in het spel. In de laatste sessie ging Koppert Cress, CEO Rob Baan in op zijn voortdurende discussie met de Belastingdienst. De fiscus meent dat Baan verkapt loon aan zijn medewerkers biedt door hen een gratis gezonde lunch aan te bieden. Baan meent dat gezonde lunches een goed alternatief zijn voor de populaire kadaverstaven (frikandellen) en hij ziet het simuleren van welzijn als een taak van ondernemers. Zijn duidelijke standpunt hield de commissarissen druk bezig. Is het een voorbeeld voor de rest van het bedrijfsleven en zijn we te volgzaam naar de overheid toe? ‘Het is een mooi initiatief, maar het individuele karakter van zo’n actie is lastig. Je hebt collectieve actie nodig’, zo stelde een commissaris achteraf. De vraag is ook dan,wie de eerste zal zijn die de actie op gang trekt?
Onderwijsprobleem
Na anderhalf uur stevig discussiëren en ervaring uitwisselen werden de commissarissen getrakteerd op een glaasje bubbels en een amuse. De versnapering werd gevolgd door de plenaire afsluiting van de leraar economie en onderwijscriticus Ton van Haperen. “Het schoolsysteem heeft een probleem en daarmee wij ook’, zo luidde zijn weinig opbeurende openingsboodschap. ‘Kinderen leren niet wat ze moeten leren en we zijn niet handig in het opvoeden tot lerende burgers.’
Dit probleem heeft volgens Van Haperen enkele ernstige consequenties. Enkele harde statistieken. Het aandeel slechtlezende 15-jarigen is in twintig jaar tijd gestegen van 10 naar 33 procent. Het totale aandeel slechte lezers is 12 procent en een kwart van de jongeren weet nauwelijks iets van de Holocaust. De verminderde taalvaardigheid laat zich merken in het klaslokaal. ‘Laatst gaf ik les aan 4-vwo. Ik legde break-evenresultaat uit aan de hand van een voetbalclub. Hoeveel kaartjes moesten er aan belangstellenden worden verkocht om break-even te draaien? Dat sommetje ging nog wel, maar het woord belangstellenden bleek uitdagend.’
‘Zonder gemeenschappelijke kennisbasis communiceer je lastiger, wordt de verdiencapaciteit van een land aangetast en heeft de thuissituatie een grotere invloed.’
Het verhaal van Van Haperen roept veel reacties op uit de zaal. ‘Moeten scholen niet andere activiteiten toetsen dan taal en rekenen?’, vraagt een commissaris. ‘School geeft door wat wij als gemeenschap van waarde vinden. ‘Natuurlijk kun je discussiëren over wat van waarde is’, zegt Van Haperen. Maar een gemeenschappelijke kennisbasis is volgens hem zeer relevant. ‘Zonder gemeenschappelijke kennisbasis communiceer je lastiger, wordt de verdiencapaciteit van een land aangetast en heeft de thuissituatie een grotere invloed.’ Ofwel, zonder gemeenschappelijke kennisbasis wordt geboorte belangrijker dan eigen verdiensten.
Hollandse vrijblijvendheid
‘De mens leeft in kuddes dus we moeten elkaar begrijpen. De inrichting van de samenleving is belangrijk, dus is het belangrijk om te leren over de Franse revolutie. ‘Iemand die dat niet snapt kan gekke dingen gaan roepen’, aldus Van Haperen. En met een knipoog naar de huidige politiek. ‘Dat merken we nu elke dag.’ Een ander probleem is volgens de onderwijskundige de vrijblijvendheid in het Nederlandse systeem. ‘Laatst sprak ik met een hoogleraar economie die les had gegeven in de VS. Ik vroeg haar naar het verschil tussen Nederlandse en Amerikaanse studenten. ‘Zij lezen hun stukken wel’.
Een van de oorzaken is volgens de onderwijskenner het afschaffen van de open-einde regeling in 2014. Scholen krijgen een budget en de overheid past niet meer bij als het overschreden wordt. ‘Als oorlog in Oekraïne uitbreekt en de gasprijs schiet omhoog dan zijn de reserves weg.’ Een commissaris merkt – zonder zijn vinger op te steken – op dat zo’n bestuur verweten kan worden dat ze niet voor vijf jaar de energieprijzen hebben vastgezet. De vraag is of je een schoolbestuur kunt verwijten dat ze een oorlog niet zagen aankomen. ‘Wel is het bij dergelijke strategische beslissingen lastig dat het vaak geen bestuurders zijn, maar gewoon leraren.’ De afschaffing van de open-einde regeling brengt ook met zich mee dat er budgettaire keuzes worden gemaakt die niet in het belang van onderwijs zijn. ‘Een volle klas levert meer op en minder academici als leraar ook, want die zijn duurder.’
Een andere aanwezige wil weten wat Van Haperen vindt van de Amsterdamse Alan Turing-school (een school die primair tot doel heeft kritische wereldburgers af te leveren). ‘Een fantastische school. Ze geven er namelijk gewoon les. Iedereen gaat ook de hele tijd op studiereizen naar Finland en Estland om te kijken wat ze daar doen. Terwijl het simpel is: de klassen zijn kleiner, docenten hoger opgeleid en als het duurder wordt, legt de overheid bij.’
Het algemene probleem met ons onderwijs volgens Van Haperen: Het onderwijs is te goeroe gevoelig en te veel actoren in het onderwijsveld willen het warm water opnieuw uitvinden. Terwijl we al honderden jaren weten hoe lesgeven werkt en wat het belang is van het aanleren van routines aan leerlingen als basis voor verdere ontwikkeling. Daarnaast haalt Van Haperen aan hoe er 200.000 fte in onderwijs werken voor 2.000.000 leerlingen maar hoeveel daarvan staan voor de klas en hoeveel zitten in allerlei overlegorganen en bureaucratie? Een meer top-down gestuurde aanpak met minder ruimte voor overleg en meer focus op een aantal dwingende maatregelen die we al decennialang weten, dat zou werken is het alternatief waar Van Haperen voorstaat.
Twee oplossingen
Van Haperen blijft het vragenvuur uit de zaal geduldig beantwoorden en gaat daardoor over de geplande tijd. Samenvattend stelt hij dat er iets moet gebeuren in ons systeem. ‘Verbetering gaat nooit zonder offers. We hebben twee opties. Het stelsel van binnenuit veranderen. Creatieve destructie zoals beschreven door Schumpeter of een noodtoestand uitroepen en opnieuw beginnen. Het probleem is: politiek interesseert onderwijs niet. We doen kinderen tekort en dat is misdadig, vooral misdadig voor mensen uit lastigere wijken.’
Een commissaris vraagt wat hij en de andere aanwezigen concreet kunnen betekenen. ‘Druk uitoefenen en wees niet onverschillig.’ Met deze boodschap konden de circa negentig toehoorders richting het walking dinner. Onder het genot van onder meer zalm en chateaubriand van diamanthaas werd geestdriftig verder gesproken over het uitdagen van de bestaande wereld.
We kijken nu alweer uit naar de volgende Commissarissen Top. We verwelkomen iedereen heel graag weer op 18 juni op The Duke in Nistelrode.